وقتي مي& گوييم که فناوري اطلاعات از تمامي جنبه& ها بر زندگي ما تاثير گذاشته و تغييرات اساسي در آن ايجاد کرده، بيراه نگفته& ايم. فضاي مجازي که در چند سال گذشته به وجود آمده و ساکناني را در خود جاي داده است امروزه در بعضي از موارد قادر است که قدرتمندتر از جهان حقيقي ظاهر شده و حتي به گونه& اي در مقابل جهان حقيقي قرار بگيرد. فضاي مجازي اين روزها به قدري گسترده شده که در آن هيچ حد و مرزي در زمينه ارتباطات وجود ندارد و ديگر نمي& توان راه& هاي ارتباطي ميان انسان& ها را به آساني بست. فناوري& هاي نوين از نظر بسياري از کشورها بيشتر به يک سلاح جديد شباهت دارند که مي& توانند بسيار کشنده& تر از سلاح& هاي قدرتمند نظامي ظاهر شوند. از اين مسائل با عنوان « انقلاب اطلاعات» ياد مي& شود که باعث شده است تا ماهيت و ويژگي& هاي جنگ به صورت کلي تغييراتي بنيادين داشته باشد. جنگ اطلاعاتي که يک اصطلاح نسبتا جديد است از سال& هاي گذشته شکل گرفته و با توجه به مشکلاتي که گريبان گير جوامع امروزي شده، نقش بسيار پر رنگ& تري پيدا کرده است. بيشتر کارشناسان اعتقاد دارند که اين انقلاب اطلاعاتي به قدري قدرتمند است و دامنه تاثير گذاري آن به حدي زياد است که مي& تواند بعد و صورت جديدي از جنگ را به وجود آورد و به اندازه يک جنگ حقيقي و نظامي خطرناک باشد. اين جنگ قبل از هر چيز کاربرد اطلاعات و سيستم& هاي مهم اطلاعاتي را شناسايي کرده و پس از آن از اين اطلاعات به عنوان يک سلاح کشنده استفاده کرده و درگيري& هاي اطلاعاتي بزرگي را به وجود مي& آورد. اهداف نظامي در اين سبک از جنگ بسيار متفاوت خواهند بود و در يک کلمه بايد گفت که به جاي اين که از جسم و توان بدني شما در اين جنگ استفاده شود، ذهن و قدرت فکري شما وارد يک جنگ خواهد شد. به طور حتم شما هم در جريان حملات سايبري و ويروس& هاي مختلفي که به اين قصد به پايگاه& هاي اطلاعاتي مختلف کشور ما حمله کرده& اند، هستيد. چند وقتي است که نام دو سلاح سايبري بيشتر از گذشته بر سر زبان& ها افتاده است، دو سلاح استاکس& نت و فليم طبق بررسي& هاي انجام شده به عنوان دو سلاح سايبري شناخته شده و سازندگان اين سلاح& ها هم اعلام کرده& اند که با قصد حمله سايبري آن& ها را طراحي کرده& اند. در موضوع ويژه اين هفته تصميم داريم تا جنگ سايبري و تاثيرات را بررسي کرده و ببينيم که اين نوع از جنگ تا چه اندازه مي& تواند خطرناک بوده و به يک کشور آسيب برساند.

وقتي صحبت از جنگ مي& شود مسلما در پشت آن اهداف بزرگي پنهان است. در مورد جنگ اطلاعاتي اهدافي که وجود دارد کاملا متفاوت از يک جنگ نظامي است. با توجه به اهدافي که براي يک حمله سايبري در نظر گرفته مي& شود، نوع جنگي که طراحي مي& شود هم متفاوت خواهد بود و اين گونه نيست که شما بدانيد در زماني که حمله& اي به شما انجام مي& شود، نوع حمله چگونه بوده و چه هدفي در پس آن پنهان است. ممکن است که هدف فردي که يک حمله سايبري را انجام مي& دهد در مرحله اول اين باشد که از جنگ اطلاعاتي به منظور تغيير ذهنيت و طرز فکر دوستان، بي& طرف& ها و دشمنان استفاده کند. در حالت ديگري هم ممکن است که جنگ اطلاعاتي به منظور طراحي، حفاظت و ممانعت از دسترسي به سيستم& هايي باشد که براي برتري در فضاي نبرد دانش کافي را در اختيار نيروها قرار مي& دهند. نوع ديگري از جنگ اطلاعاتي، جنگي است که به منظور داشتن تکنيک& هاي راديويي، الکترونيک يا رمزنگاري انجام مي& شود. شايد تصور بيشتر ما از يک جنگ سايبري تا به امروز بيشتر جنگي باشد که در آن هکرها به سيستم& هاي رايانه& اي حمله مي& کنند و يا ويروسي را براي دزدي اطلاعات يا اعمالي مانند حمله به حساب& هاي بانکي طراحي مي& کنند که شايد بتوان گفت که اين نوع از حمله کم خطرترين از نوع حملات سايبري را شامل مي& شود. البته نوعي از جنگ اطلاعاتي اقتصادي هم وجود دارد که در آن حمله کننده بيشتر به دنبال ايجاد مانع در برابر اطلاعات يا تسهيل جريان اطلاعات با اهدافي مانند کسب برتري اقتصادي مي& باشد. در حالت کلي مي& توان گفت که در يک حمله سايبري هدف اصلي از بين بردن مغز متفکر دشمن است و همان طور که در قبل هم گفتيم در جنگ اطلاعاتي به جاي نبرد تن به تن بيشتر شاهد نبرد مغزها هستيم. جنگ سايبري مجموعه& اي از تمام اهدافي که تا به حال ذکر کرديم را شامل مي& شود و در واقع جنگ اطلاعاتي يعني ايجاد اختلال به قصد نابودي کامل سيستم& هاي اطلاعاتي و ارتباطي که دشمن براي به دست آوردن اطلاعاتش به آن& ها تکيه مي& کند و در يک جنگ سايبري تمامي حمله& ها بر همين اساس براي از بين بردن سيستم& هاي قدرتمند اطلاعاتي انجام خواهد گرفت.

اگر به سياست علاقه نداشته و تنها اخباري که مربوط به آي& تي است را هم دنبال کنيد، مسلما در مورد اتفاقات اخيري که توسط ديگر کشورها انجام گرفته، اطلاع داريد. در يک کلام بايد گفت که ما هم هدف حمله سايبري توسط کشورهاي پيشرفته قرار گرفته& ايم و بسياري از کارشناسان معتقد هستند که اگر اين حملات ادامه پيدا کنند، به زودي جنگ سايبري به راه خواهد افتاد. اولين باري که صحبت از اين نوع از حمله& ها شد زماني بود که ويروس استاکس نت مشغول خرابکاري در سيستم& هاي اطلاعاتي کشور ما شد و پس از آن هم که بد افزار فليم خرابکاري کرد. تحليلگران بسياري نحوه عملکرد اين بد افزار را بررسي کرده& اند که يکي از آن& ها شرکت امنيتي سيمانتک است که يکي از قدرتمندترين توليد کنندگان نرم افزارهاي امنيتي است. اين شرکت به تازگي اعلام کرده است که بد افزار فليم نه تنها ظرفيت اين را دارد که اعمالي مانند جاسوسي را انجام دهد، بلکه قادر است که عملکرد سيستم& هاي رايانه& اي را مختل کند. بسياري از گزارش& هاي منتشر شده در اين زمينه نشان دهنده اين موضوع است که بد افزار فليم از ارديبهشت ماه کار خود را آغاز کرده و حمله سايبري در ايران در آن زمان انجام شده است. حمله& اي که به وزارت نفت ايران شد و به خاطر آن تعداد زيادي از فايل& ها و اطلاعات مهم از بين رفت هم بي& ربط به اين ماجرا نبوده است. به دنبال اين خرابکاري بخش آي& تي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري کشور و همچنين سامانه مخابراتي ايران هم مورد حمله ديگري قرار گرفت و همه چيز گوياي اين موضوع بود که ماجراي جنگ مجازي در حال جدي& تر شدن است. ريشه بسياري از اين حمله& ها هم با انتشار ويروس فليم آغاز شد و کارشناسان امنيت به اين نتيجه رسيدند که اين بد افزار قادر است که با جاسوسي در شبکه& هاي رايانه& اي به مکالمات آنلاين کاربران رايانه& هاي اين شبکه& ها دست پيدا کند و به اين ترتيب به آساني تمامي اطلاعات مهم آن& ها را بدزدد. آقاي ويکرام تاکور، يکي از کارشناساني است که در حال بررسي اين موضوع است و در اين مورد اعتقاد دارد که مشخصه& اي در فليم وجود دارد که به کاربران اين اجازه را مي& دهد تا فايل& هايي را در رايانه& هايي که به اين ويروس آلوده مي& شوند، پاک کنند. براي درک کردن عمق اين فاجعه به اين موضوع فکر کنيد که اسناد و مدارک مهمي روي هارد خود داريد که براي شما ارزش بسيار زيادي دارند و اين اسناد به آساني و بدون اجازه شما ممکن است که پاک شوند و شما چند وقت بعد از اين پاکسازي از ماجرا باخبر شويد. به گفته اين کارشناس، اين ويژگي نشان دهنده اين موضوع است که فليم قادر است که مانع اجرايي شدن برنامه& هاي رايانه& اي يا حتي غير فعال شدن کامل سيستم& هاي عملياتي رايانه& اي شود.

مسلما اين بد افزار خرابکار با چنين قدرتي، نمي& تواند توسط يک شخص عادي و با اهداف معمولي منتشر شده باشد و شرکت سيمانتک اين برنامه که حداقل از 5 سال پيش در فضاي مجازي منتشر شده را يکي از پيچيده& ترين برنامه& هاي جاسوسي سايبري که تا به حال کشف شده، دانسته است. تا قبل از اين شرکت سيمانتک اعلام کرده بود که به احتمال زياد، فليم با حمايت دولتي به وجود آمده است زيرا ساختار و عملکرد آن به قدري پيشرفته است که مسلما اين طراحي نمي& تواند کار هکرهايي باشد که مستقل عمل مي& کنند. اگر ارزيابي& هاي اين شرکت مورد تاييد قرار گيرد مي& توان به اين نتيجه رسيد که فليم قادر است تا به عنوان يک سلاح براي حمله به رايانه& هايي مورد استفاده قرار گيرد که نقش مهمي در کنترل عملياتي سيستم& هاي بخش& هاي زير ساختي کليدي بر عهده دارند. به عنوان نمونه به اين ترتيب مي& توان با استفاده از اين بد افزار، به آساني سيستم& هاي کنترل کننده سدها، واحد شيميايي، تاسيسات مراکز توليدي و کارخانجات مهم را از کار انداخت. يکي ديگر از شرکت& هاي امنيتي که در مورد اين ويروس تحقيقات گسترده& اي را انجام داده است، شرکت امنيتي کسپرسکي است که مرکز اصلي آن در روسيه مستقر است. اين شرکت در ماه گذشته اعلام کرده است که فليم با آلوده کردن يک سيستم مجموعه عملياتي پيچيده& اي را آغاز مي& کند و مي& تواند مواردي مانند ثبت تردد شبکه، برداشتن عکس از صفحه، ضبط مکالمات صوتي و ثبت رکوردها از صفحه کليد را به آساني آب خوردن انجام دهد. البته بايد گفت که بعد از گذشت اين مدت زمان، کارشناسان هنوز هم نتوانسته& اند که تمامي ويژگي& هاي خرابکارانه اين بد افزار را کاملا شناسايي کنند. پژوهشگران کسپرسکي اعلام کرده& اند که بخشي از کدهاي نرم افزاري فليم به ويروس قديمي& تر نام آشناي استاکس نت ربط دارد. اگر به خاطر داشته باشيد حمله استاکس نت به تجهيزات هسته& اي ايران در نطنز در حدود 2 سال پيش بود که انجام گرفت. حمله& هاي اين چنيني درابتدا به صورت انفرادي و مستقل انجام مي& شد اما به تازگي به نظر مي& رسد که دستان قدرتمندي در پس اين حمله& ها پنهان است و پشتيباني دولتي وجود دارد. دولت اسرائيل و برخي از کشورهاي غربي از متهمان اصلي حملات سايبري عليه ايران شناخته شده& اند. طبق گزارشاتي که منتشر شده است طي هفته& هاي اخير، حمله& هاي سايبري که عليه ايران انجام گرفته، افزايش چشم گيري پيدا کرده& اند و کاسپرسکي لب از اين مورد اطمينان دارد که اين خرابکاري& ها، کار يک دولت بوده است و به هيچ وجه امکان ندارد که از سر منشاء دقيق آن اطمينان پيدا کرد. تنها چيزي که مثل روز روشن است اين است که « فليم» تقريبا پيچيده& ترين و بزرگترين تهديدي بوده است که تا کنون توسط کارشناسان امنيتي کشف و بررسي شده است و مي& تواند بسيار بيشتر از آن چيزي که اعلام شده، خرابکاري کند.

بسيار سخت است که بخواهيم به دنبال آغازي براي اين سبک از حمله& ها باشيم اما با يک نگاه کلي به گذشته مي& توانيم به ياد آوريم که از چند وقت پيش شرکت کاسپرسکي با همکاري اتحاديه ارتباطات بين المللي سازمان ملل در حال تحقيق روي موج جديدي از بد افزارها بودند که پيش& بيني مي& شد بتوانند خرابکاري& هاي زيادي را به بار آورند. از بين اين بدافزارها مي& توان « وايپر» را به ياد آورد که به صورت گسترده در حال پاک کردن داده& هاي مهم از رايانه& هايي بود که در غرب آسيا وجود داشتند. اگر موضوع را از جنبه ديگري نگاه کنيم شايد بتوان گفت که اين احتمال وجود دارد که در آن دوره زماني، دست& هاي پشت پرده در حال امتحان بدافزارهايي بودند که به قصد خرابکاري طراحي کردند. بعد از اين بد افزارهاي ديگري مانند « دوکو» براي نفوذ به شبکه& ها به منظور سرقت اطلاعات طراحي شد و در نهايت هم که چشممان به جمال « استاکس نت» روشن شد و شايد با اطمينان بتوان گفت يکي از اهداف اصلي از طراحي آن حمله به تاسيسات اتمي کشور ما بوده است. ويتالي کاملوک که يکي از کارشناسان ارشد کاسپرسکي در زمينه بد افزارها است، معتقد است که حمله& هاي جديدي که در فضاي مجازي انجام مي& شود با اهداف متفاوتي انجام مي& گيرند و اين دسته از حمله& ها در ظاهر باعث خسارات فيزيکي سنگيني نمي& شوند ولي حجم بسيار عظيمي از اطلاعات حساس را جمع آوري کرده و سرقت مي& کنند. او اعلام کرد که در عرض چند ماه گذشته بيش از 600 هدف مشخص از افراد گرفته تا کسب و کارها، موسسه& هاي دانشگاهي و سيستم& هاي دولتي وجود داشته و مورد حمله قرار گرفته& اند. کارشناسان داخلي کشور هم معتقدند که « فليم» مسئول بيشتر نابود سازي داده& ها و خرابکاري& هايي است که در کشور به وجود آمده است. در مورد مشخصات اين بد افزار هم بايد گفت که حجم آن 20 مگا بايت يعني چيزي حدود 20 برابر ويروس استاکس نت است و کارشناسان امنيت مي& گويند که تحليل دقيق اين بد افزار ممکن است که سال& ها زمان ببرد. با توجه به اين که اين بدافزار با اهدافي مانند دزدي پول از حساب& هاي بانکي طراحي نشده و همچنين با توجه به تفاوت& هاي بسيار زيادي که با ابزارهاي ساده هک کردن و ويروس& هايي که توسط هکرهاي مستقل نوشته مي& شود، دارد مي& توان به آساني به اين موضوع پي برد که فليم کار يک دولت است و در پس آن هکتيويست& ها يعني هکرهايي که دستور کار سياسي مشخصي دارند، قرار گرفته& اند. تا به حال ايران، سودان، سوريه، لبنان، عربستان سعودي و مصر کشورهايي بوده& اند که مورد حمله اين بدافزار قرار گرفته& اند. پروفسور الن وودوارد که يکي از اساتيد علوم رايانه& اي است، تشبيه بسيار زيبايي در مورد فليم به کار برده است. او در صحبت& هاي خود به اين موضوع اشاره کرده که «فليم اساسا يک جارو برقي صنعتي براي جمع کردن تمامي اطلاعات با ارزش و حساس است.» اين بد افزار بسيار پيشرفته& تر از تمامي نسخه& هاي مشابهش بوده و با يک هدف خاص طراحي شده است. از گوشه و کنار شنيده مي& شود که اين برنامه با همکاري اسرائيل و ايالات متحده براي وارد شدن به تشکيلات هسته& اي ايران و جاسوسي در سازمان& هاي رسمي کشور طراحي شده است. در مورد نحوه آلوده شدن به اين ويروس هم بايد گفت که فليم خود را در قالب يک نرم افزار به روز رساني ويندوز پنهان مي& کند و پس از اين که رايانه هدف را آلوده کرد به يک دستگاه پيچيده جاسوسي تبديل مي& شود که اطلاعات را از هارد درايوها، ميکروفن& ها، وب کم و حتي ابزارهاي مجهز به بلوتوث که در نزديک اين رايانه باشند مانند تلفن& هاي همراه سرقت کرده و اين اطلاعات را به سازنده اين بدافزار در عرض مدت زمان کوتاهي ارسال مي& کند.

وقتي در شرايط حال حاضر به اين نتيجه رسيده& ايم که دو جهان حقيقي و مجازي به موازات هم داريم که به صورت وابسته به هم در حال گذر هستند، بايد جنگ در هر دو جهان را جدي بگيريم و به اين موضوع فکر کنيم که جنگ سايبري هم مي& تواند به اندازه يک جنگ در جهان حقيقي خطرناک ظاهر شود و حتي آثار خرابي و ويراني& هايي که به جا مي& گذارد بسيار بيشتر باشد. شايد عده& اي از افراد فکر کنند که جنگ اطلاعاتي بسيار متمدنانه& تر از جنگ نظامي است اما بايد گفت که در اصل ماجرا تفاوتي وجود ندارد. نيک هاروي که وزير نيروهاي مسلح انگليس است بعد از فاش شدن حمله سايبري فليم به ايران و ديگر کشورهاي خاورميانه گفته است که حملات پيش دستانه اطلاعاتي به منظور خنثي کردن تهديدهاي احتمالي است که عليه امنيت ملي انجام مي& شود و به نظر مي& رسد که اين گزينه بسيار متمدنانه& تر از يک حمله نظامي است. اين صحبت& ها به همين جا ختم نمي& شود و در جاي ديگري هم ديديم که معاون نخست وزير رژيم صهيونيستي هم گفته بود که حمله سايبري به ايران و ايجاد اختلال در روند برنامه& هاي اين کشور يک امر بسيار منطقي است و از طرف ديگر وزير دفاع کانادا هم معتقد است که حملات سايبري در حقيقت نوعي بيمه براي کشوري هستند که حمله مي& کند. با اين طرز تفکر و با توجه به اظهار نظرهايي که از طرف مديران و رئيسان دولتي کشورها انجام شده است حملات سايبري به نوعي وجه قانوني يا رسمي پيدا مي& کنند و در زماني که رئيس جمهور يک کشور از اين حملات حمايت کرده و آن& ها را کار درستي مي& داند ديگر نبايد انتظار داشت که جنگ اطلاعاتي کاري غيراخلاقي به نظر برسد. در شرايط حال حاضر بسياري از کشورها معتقدند که حملات سايبري به زير ساخت& هاي حياتي يک کشور مي& تواند که معادل با يک جنگ نظامي بوده و حتي در مواردي عکس العمل نظامي در پي داشته باشد. با اين اوصاف اگر حمله سايبري به زير ساخت& هاي حياتي يک کشوري انجام شود که به اندازه کافي توان مقابله سايبري را ندارد باز هم مي& توان نام اين کار را يک اقدام متمدنانه گذاشت؟ تا به حال سه حمله سايبري بزرگ توسط بد افزارهاي استاکس نت، فليم و دوکو به سيستم& هاي کشور ما انجام گرفته است و بسيار واضح است که تمامي اين حمله& ها با هدفي مشخص انجام شده و ابزارهايي که براي حمله به کار گرفته شده است به مرور زمان تکميل شده& اند و تقريبا مي& توان گفت که آتش جنگ تمام عياري در اين زمينه از مدت& ها پيش به پا شده است. از ديدگاه فني بايد گفت که هوشمندي به کار گرفته شده در طراحي اين سلاح& هاي سايبري نشان از اين دارد که بايد بسيار جدي گرفته شوند و بر اساس آماري که تا به امروز منتشر شده چيزي در حدود 23 کشور جهان، ساختار دفاع سايبري خود را تشکيل داده و 140 کشور جهان هم در حال مطالعه روي توسعه دفاع ملي مجازي در کشور خود هستند. قرارگاه دفاع سايبري در کشور ما تاسيس شده است و بايد ديد که متخصصان کشور ما چگونه مي& توانند به اين اقدامات به ظاهر متمدنانه پاسخ دهند و بدون به کارگيري يک سلاح سايبري، آسيب& هايي که در اين زمينه به وجود آمده را کاهش داده و سيستم& هاي ما را در مقابل تهديدات خارجي مقاوم& تر کنند. با توجه به تاسيس قرارگاه سايبري کشور در سال 91 بايد گفت که مسئولان ما به اين نتيجه رسيده& اند که بايد نگاه متفاوتي به زيرساخت& هاي امنيتي کشور داشته باشند.